ماڌري ٻولين جو تعليم ۽ ملڪي معاشيت ۾ ڪردار
واجد علي عاجز
Published on 18/12/2019
Pak Sindh Newspaper
عام طور تي ٻولي جي وصف ته تمام سادي ۽ سولي لفظن ۾ اها ڪئي ويندي آهي ته ٻولي ٻن فردن جي وچ ۾ رابطي ڪرڻ جي طريقيڪار کي چئبو آهي پر حقيقيت ۾ ڏٺو وڃي ته ماڌري ٻوليون فقط هڪٻئي کي ڳاله سمجهائڻ يا سمجهڻ جو طريقڪار ناهي پر هن سان دلي رشتي سان گڏ روحاني ناتو به هوندو آهي
اها سگه صرف ماڌري ٻولين ۾ ئي سمايل هوندي آهي جنهن ۾ انسان لفظن ۾ درد ۽ آنهون به اوتي سگهندو آهي دنيا ۾ جيتوڻڪ ڪجه ٻوليون راج ڪري رهيون آهن ان باوجود به اهي پڙهڻ لکڻ لاء کڻي استعمال ٿي رهيون هجن پر ماڻهن کي پنهنجي ٻولي ۾ سوچڻ ۽ خواب ڏسڻ جو حق ناهن ڦري سگهيون سائيڪولاجي جي مطابق انسان جيڪو ڪجه پنهنجي ماڌري ٻولي ۾ سوچي ٿو اهو ڪنهن ٻي ٻولي ۾ نٿو سوچي سگهي کڻي ٻي ٻولي ڪيڏو به سندس مٿان هاوي نه هجي، ڪنهن ڏاهي چيو آهي ته ڌاري ٻولي جا لفظ اوهان صرف سمجهي سگهو ٿا پر پنهنجي ماڌري ٻولي ۾ ٻڌل لفظن کي محسوس به ڪري سگهو ٿا،
جتي دنيا متان راج ڪندڙ ٻولين ۾ انگريزي جو ناءُ مٿانهون آهي ته اتي اسان جو ملڪ به هن کان پنهنجا پلاء ڇڏائي ناهي سگهيو، علمي ادارا هجن يا آفيسون هر جاء تي انگريزي پنهنجو روب ڄمائي ويٺل آهي جنهن جا ڪيتري حد تائين فائدا به آهن ته گڏوگڏ نقصان به.
فائدن جي سرفهرست ۾ ڏسجي ته انگريزي دنيا ۾ پهرين نمبر تي ڳالهائي ويندڙ ٻولي آهي جنهن کي سڄي دنيا ۾ ڪنهن به ملڪ ۾ وڃي باآساني ڪاروهنوار ڪري سگهجي ٿو يا وري پنهنجي ملڪ ۾ ئي رهي پرڏيه ۾ ڪاروبار ڪري ملڪي معاشيت کي فائدو رسائي سگهجي ٿو
تعليمي ميدان ۾ سڏجي ته سائنس هجي يا سماجيات، معاشيات يا وري ڪو ٻيو علم سڀني ۾ وڌ کان وڌ ڪم انگريزي ٻولي ۾ ٿيل آهي، ايئن گهڻي چئجي ته انگريزي نه پڙهڻ سان خاص ڪري پاڪستان جهڙن غريب ملڪن ۾ رهندڙ ماڻهن لاء علم جي وڏي حصي تان هٿ کڻڻ برابر آهي
ايئن به ناهي ته انگريزي پڙهڻ کان سواء علم حاصل نٿو ڪري سگهجي پر مسئلو اهو آهي ته اسان جي ملڪ جهڙن مظلوم ملڪن کي ان سائنسي تحقيقن ۽ تجربن کي ماڌري ٻولين ۾ ترجمو ڪير ڪري ڏي چوندا آهن ته آڱر خراب ٿي ته هٿ نه وڍرائجي کڻي آڱر ئي وڍرائي ڇڏجي پر هتي سڀني ڪمن جيان اهو ڪم به ابتو ڪيو ويو آهي ڪرڻ ايئن کپندو هيو جو اسان کي پنهنجي ايندڙ نسلن لاء آساني پيدا ڪرڻ خاطر علم کي ملڪي ماڌري ٻولين ۾ ترجمو ڪرڻ جون ڪوششون ڪرڻ گهرجن ها پر هتي اسان پنهنجي ٻولين کان ئي دستبردار ٿي وياسين،
جنهن جو نتيجو اهو نڪتو جو تعليمي ميدان ڏسجي ته اسان جي ملڪ جي ٻارن کي پرائمري کان وٺي انگريزي پڙهائڻ شروع ڪرائي وڃي ٿي ۽ جنهن جي ڪا به حد ناهي ته هو ڪڏهن انگريزي مڪمل پڙهي سمجهي ۽ لکي سگهندو، هتي ٻار پرائمري کان ڀلي ماسٽر ليول جي آعلٰى ڊگرين تائين پهچي پر ڪٿي نه ڪٿي انگريزي ٻولي سکڻ جا جتن پيا ڪندو آهي توڻي جو سندن سبجيڪٽ ڪمپيوٽر، ميڊيا، فزڪس ئي ڇو نه هجي پر سندس پڙهائي جي سڄي عرصي جو ڪاٿو لڳائجي ته بانصبت پنهنجي سبجيڪٽ کي پڙهڻ ۽ سندس مٿان کوجنا ڪرڻ جي گهڻو وقت انگريزي سکڻ ۾ گذاريو هوندو، جنهن جو سڀ کان وڏو نقصان اهو پيو ٿي ته اسان جي شاگردن کي سوچڻ ۽ کوجنا ڪرڻ طرف ڪو ڌيان ئي نٿو وڃي اهو ئي سبب آهي جو گهڻي عرضي کان اسان جي ملڪ ۾ ڪو نوبل آفته سائنسدان ۽ ٽيڪنالاجي جي ميدان ۾ دنيا ليول تي پاڻ مڃرائڻ وارو پيدا نه ٿي سگهيو آهي اسان جا شاگرد رڳو رٽا رٽايل جملا ياد ڪري امتحان ۾ سٺا نمبر وٺڻ جي دوڙ ۾ کٽڻ لاء ڪوشان آهن.
تعليمي ميدان جيان ملڪ جي ننڍن وڏن ادارن جي آفيسن جو حال به ساڳيو آهي ملڪ ۾ آفيشل ٻولي انگريزي رکي وئي آهي جيڪا مشڪل سان ملڪ جي 10فيصد آبادي کي به مڪمل طرح ايندي هجي جنهن سبب ملڪي معاشيت تي وڏو اثر پئجي رهيو آهي ملڪي ادارن جي آفيسن ۾ ميٽرڪ پاس ماڻهن کان ويندي ڊاڪٽريٽ پڙهيل ماڻهن جي ڊگهي چين پئي ڪم ڪندي آهي تنهن باوجود به هڪڙي خط ۾ انگريزي لکڻ لاء ڪلاڪن جا ڪلاڪ برباد ڪرڻا پون ٿا ۽ خط کي هيٺين ليول کان ويندي مٿين ٽاپ ليول تائين صرف هن ڪري چڪر ڪاٽڻا پوندا آهن ته ان ۾ لکيل لفظن جي گرامر سڌي ڪري سگهجي تنهن باوجود به هيٺين ليول جي ماڻهن کي اها خبر ناهي پئجي سگهجندي ته اهو خط ڇو ۽ ڇالاء لکيو پيو وڃي اهو ئي سبب آهي ته اڪثر ادارن ۾ هڪ ماڻهن جي جاء تي چار کان پنج ماڻهو ڪم ڪري رهيا آهن جنهنڪري نه صرف ڪم ۾ رڪاوٽ ٿي اچي پر ملڪي خزانو به وڏي پيماني تي برباد ٿي ٿو، ٻاهرين ملڪن سان رابطي لاء کڻي ڪجه پڙهيل لکيل ماڻهن جي مدد حاصل ڪري انگريزي استعمال ڪجي پر جيڪڏهن پنهنجي ئي ملڪ ۾ ٿيندڙ رابطي لاء پنهنجي ماڌري ٻولين جو استعمال ڪجي تڏهن به ڪافي حد تائين وقت سان گڏ ملڪي ناڻو به بچائي سگهجي ٿو.
دنيا جا ڪافي اهڙا ملڪ آهن جن پنهنجي ماڌري ٻولين کي ڇڏڻ بجائي علم ۽ دانشمندي ڏيکاريندي پنهنجي ئي ٻولين کي ايڏو ته ترقي يافته ڪيو آهي جو گهڻا ئي ملڪ انهن جي ٻولي سکڻ لاء مجبور ٿي ويا آهن جن ۾ چين ۽ سعودي عرب پڻ آهن سعودي ۾ پرائمري کان ويندي انٽر تائين تعليم عربي ۾ ڏني ويندي آهي
نه صرف ايترو پر سعودي جي ويزا ته صرف ۽ صرف عربي استعمال ڪئي ويندي آهي ۽ اتي چين به هر جاء تي انگريزي بجاء پنهنجي ٻولي جو استعمال عام ڪندا آهن
اسان کي گهرجي ته پنهنجي ايندڙ نسل کي پنهنجي ماڌري ٻولين ۾ تعليم ڏئي حقيقي معني ۾ پڙهيل لکيل بڻايون ۽ ڌارين ٻولين ۾ سڄي زندگي الجهائڻ کان جان آجي ڪرايون.
واجد علي عاجز
Published on 18/12/2019
Pak Sindh Newspaper
عام طور تي ٻولي جي وصف ته تمام سادي ۽ سولي لفظن ۾ اها ڪئي ويندي آهي ته ٻولي ٻن فردن جي وچ ۾ رابطي ڪرڻ جي طريقيڪار کي چئبو آهي پر حقيقيت ۾ ڏٺو وڃي ته ماڌري ٻوليون فقط هڪٻئي کي ڳاله سمجهائڻ يا سمجهڻ جو طريقڪار ناهي پر هن سان دلي رشتي سان گڏ روحاني ناتو به هوندو آهي
اها سگه صرف ماڌري ٻولين ۾ ئي سمايل هوندي آهي جنهن ۾ انسان لفظن ۾ درد ۽ آنهون به اوتي سگهندو آهي دنيا ۾ جيتوڻڪ ڪجه ٻوليون راج ڪري رهيون آهن ان باوجود به اهي پڙهڻ لکڻ لاء کڻي استعمال ٿي رهيون هجن پر ماڻهن کي پنهنجي ٻولي ۾ سوچڻ ۽ خواب ڏسڻ جو حق ناهن ڦري سگهيون سائيڪولاجي جي مطابق انسان جيڪو ڪجه پنهنجي ماڌري ٻولي ۾ سوچي ٿو اهو ڪنهن ٻي ٻولي ۾ نٿو سوچي سگهي کڻي ٻي ٻولي ڪيڏو به سندس مٿان هاوي نه هجي، ڪنهن ڏاهي چيو آهي ته ڌاري ٻولي جا لفظ اوهان صرف سمجهي سگهو ٿا پر پنهنجي ماڌري ٻولي ۾ ٻڌل لفظن کي محسوس به ڪري سگهو ٿا،
جتي دنيا متان راج ڪندڙ ٻولين ۾ انگريزي جو ناءُ مٿانهون آهي ته اتي اسان جو ملڪ به هن کان پنهنجا پلاء ڇڏائي ناهي سگهيو، علمي ادارا هجن يا آفيسون هر جاء تي انگريزي پنهنجو روب ڄمائي ويٺل آهي جنهن جا ڪيتري حد تائين فائدا به آهن ته گڏوگڏ نقصان به.
فائدن جي سرفهرست ۾ ڏسجي ته انگريزي دنيا ۾ پهرين نمبر تي ڳالهائي ويندڙ ٻولي آهي جنهن کي سڄي دنيا ۾ ڪنهن به ملڪ ۾ وڃي باآساني ڪاروهنوار ڪري سگهجي ٿو يا وري پنهنجي ملڪ ۾ ئي رهي پرڏيه ۾ ڪاروبار ڪري ملڪي معاشيت کي فائدو رسائي سگهجي ٿو
تعليمي ميدان ۾ سڏجي ته سائنس هجي يا سماجيات، معاشيات يا وري ڪو ٻيو علم سڀني ۾ وڌ کان وڌ ڪم انگريزي ٻولي ۾ ٿيل آهي، ايئن گهڻي چئجي ته انگريزي نه پڙهڻ سان خاص ڪري پاڪستان جهڙن غريب ملڪن ۾ رهندڙ ماڻهن لاء علم جي وڏي حصي تان هٿ کڻڻ برابر آهي
ايئن به ناهي ته انگريزي پڙهڻ کان سواء علم حاصل نٿو ڪري سگهجي پر مسئلو اهو آهي ته اسان جي ملڪ جهڙن مظلوم ملڪن کي ان سائنسي تحقيقن ۽ تجربن کي ماڌري ٻولين ۾ ترجمو ڪير ڪري ڏي چوندا آهن ته آڱر خراب ٿي ته هٿ نه وڍرائجي کڻي آڱر ئي وڍرائي ڇڏجي پر هتي سڀني ڪمن جيان اهو ڪم به ابتو ڪيو ويو آهي ڪرڻ ايئن کپندو هيو جو اسان کي پنهنجي ايندڙ نسلن لاء آساني پيدا ڪرڻ خاطر علم کي ملڪي ماڌري ٻولين ۾ ترجمو ڪرڻ جون ڪوششون ڪرڻ گهرجن ها پر هتي اسان پنهنجي ٻولين کان ئي دستبردار ٿي وياسين،
جنهن جو نتيجو اهو نڪتو جو تعليمي ميدان ڏسجي ته اسان جي ملڪ جي ٻارن کي پرائمري کان وٺي انگريزي پڙهائڻ شروع ڪرائي وڃي ٿي ۽ جنهن جي ڪا به حد ناهي ته هو ڪڏهن انگريزي مڪمل پڙهي سمجهي ۽ لکي سگهندو، هتي ٻار پرائمري کان ڀلي ماسٽر ليول جي آعلٰى ڊگرين تائين پهچي پر ڪٿي نه ڪٿي انگريزي ٻولي سکڻ جا جتن پيا ڪندو آهي توڻي جو سندن سبجيڪٽ ڪمپيوٽر، ميڊيا، فزڪس ئي ڇو نه هجي پر سندس پڙهائي جي سڄي عرصي جو ڪاٿو لڳائجي ته بانصبت پنهنجي سبجيڪٽ کي پڙهڻ ۽ سندس مٿان کوجنا ڪرڻ جي گهڻو وقت انگريزي سکڻ ۾ گذاريو هوندو، جنهن جو سڀ کان وڏو نقصان اهو پيو ٿي ته اسان جي شاگردن کي سوچڻ ۽ کوجنا ڪرڻ طرف ڪو ڌيان ئي نٿو وڃي اهو ئي سبب آهي جو گهڻي عرضي کان اسان جي ملڪ ۾ ڪو نوبل آفته سائنسدان ۽ ٽيڪنالاجي جي ميدان ۾ دنيا ليول تي پاڻ مڃرائڻ وارو پيدا نه ٿي سگهيو آهي اسان جا شاگرد رڳو رٽا رٽايل جملا ياد ڪري امتحان ۾ سٺا نمبر وٺڻ جي دوڙ ۾ کٽڻ لاء ڪوشان آهن.
تعليمي ميدان جيان ملڪ جي ننڍن وڏن ادارن جي آفيسن جو حال به ساڳيو آهي ملڪ ۾ آفيشل ٻولي انگريزي رکي وئي آهي جيڪا مشڪل سان ملڪ جي 10فيصد آبادي کي به مڪمل طرح ايندي هجي جنهن سبب ملڪي معاشيت تي وڏو اثر پئجي رهيو آهي ملڪي ادارن جي آفيسن ۾ ميٽرڪ پاس ماڻهن کان ويندي ڊاڪٽريٽ پڙهيل ماڻهن جي ڊگهي چين پئي ڪم ڪندي آهي تنهن باوجود به هڪڙي خط ۾ انگريزي لکڻ لاء ڪلاڪن جا ڪلاڪ برباد ڪرڻا پون ٿا ۽ خط کي هيٺين ليول کان ويندي مٿين ٽاپ ليول تائين صرف هن ڪري چڪر ڪاٽڻا پوندا آهن ته ان ۾ لکيل لفظن جي گرامر سڌي ڪري سگهجي تنهن باوجود به هيٺين ليول جي ماڻهن کي اها خبر ناهي پئجي سگهجندي ته اهو خط ڇو ۽ ڇالاء لکيو پيو وڃي اهو ئي سبب آهي ته اڪثر ادارن ۾ هڪ ماڻهن جي جاء تي چار کان پنج ماڻهو ڪم ڪري رهيا آهن جنهنڪري نه صرف ڪم ۾ رڪاوٽ ٿي اچي پر ملڪي خزانو به وڏي پيماني تي برباد ٿي ٿو، ٻاهرين ملڪن سان رابطي لاء کڻي ڪجه پڙهيل لکيل ماڻهن جي مدد حاصل ڪري انگريزي استعمال ڪجي پر جيڪڏهن پنهنجي ئي ملڪ ۾ ٿيندڙ رابطي لاء پنهنجي ماڌري ٻولين جو استعمال ڪجي تڏهن به ڪافي حد تائين وقت سان گڏ ملڪي ناڻو به بچائي سگهجي ٿو.
دنيا جا ڪافي اهڙا ملڪ آهن جن پنهنجي ماڌري ٻولين کي ڇڏڻ بجائي علم ۽ دانشمندي ڏيکاريندي پنهنجي ئي ٻولين کي ايڏو ته ترقي يافته ڪيو آهي جو گهڻا ئي ملڪ انهن جي ٻولي سکڻ لاء مجبور ٿي ويا آهن جن ۾ چين ۽ سعودي عرب پڻ آهن سعودي ۾ پرائمري کان ويندي انٽر تائين تعليم عربي ۾ ڏني ويندي آهي
نه صرف ايترو پر سعودي جي ويزا ته صرف ۽ صرف عربي استعمال ڪئي ويندي آهي ۽ اتي چين به هر جاء تي انگريزي بجاء پنهنجي ٻولي جو استعمال عام ڪندا آهن
اسان کي گهرجي ته پنهنجي ايندڙ نسل کي پنهنجي ماڌري ٻولين ۾ تعليم ڏئي حقيقي معني ۾ پڙهيل لکيل بڻايون ۽ ڌارين ٻولين ۾ سڄي زندگي الجهائڻ کان جان آجي ڪرايون.
